toplumsal SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

*Atatürk, Adana'da İsmet Paşa Kız Enstitüsü ziyaretinde. (1937)

*Yıl belirtilmedikçe tüm veriler, 2022 yıl sonu verilerine göre hazırlanmıştır.

toplumsal kalkınma

Cumhuriyetin ilanı ile başlayan süreç, siyasal olarak yeni bir ulus devletin kurulmasının yanında, yeni bir toplum inşası olarak da yürütüldü. Bu kapsamda, belirlenen Cumhuriyet İlkeleri, sadece ekonomik veya siyasi özgürlüğü değil, toplumsal özgürlüğü de hedefliyordu. “Fikri Hür, Vicdanı Hür” Cumhuriyet nesilleri için, toplumun ve günlük hayatın her alanına yayılan bir kalkınma şarttı.

Yeni Cumhuriyet, bunun en iyi yolunun eğitim ve araştırma kurumları olduğunu düşündü. Henüz Cumhuriyet ilan edilmeden, 13-18 Temmuz 1921’de Ankara’da toplanan Maarif Kongresi’nde, yeni neslin öğretmenlerin eseri olacağı açıklandı. 1924 yılındaki Tevhidi Tedrisat Kanunu ile tüm eğitim sistemi merkezileştirilirken, Latin Alfabesi ile eğitim, çok kısa zamanda ülke çapında yayıldı.

Kuruluşta var olan 4.894 ilkokul, 43 lise ve sadece 1 üniversite sayısı hızla arttı. İstanbul Hukuk Fakültesi (1925), Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi (1936), Yüksek Ziraat Enstitüsü (1933), Milli Musiki Temsil ve Temsil Akademisi, İstanbul İktisat Fakültesi (1934), Ankara Tıp (1937) yeni ülkenin ilk avukatlarını, bilim insanlarını, yüksek memurlarını, sanatçılarını, doktorlarını yetiştirdi. Türk Tarih Kurumu (1931) ve Türk Dil Kurumu (1931) ulus ve toplum bilincini yükseltmekte büyük başarı sağladı.

Bu dönemde aydın bir toplum yaratma amacıyla hayata geçirilen “çeviri hareketiyle”, dönemin Millî Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel’in öncülüğüyle sadece edebiyat değil, iktisattan felsefeye kadar birçok konudaki dünya klasiği olmuş eserlerin Türkçe’ye kazandırılması, kayda değer bir gelişme oldu. Cumhuriyetin ilk döneminde alanlarında başarılı olduğu düşünülen birçok genç bilim insanı, sanatçı ve mühendis, yurt dışına eğitime gönderildi, sonrasında ülkelerine geri dönerek bilgileri paylaşmaları sağlandı.

Şekil değiştirerek 1940 yılından 1954 yılına kadar varlığını devam ettiren Köy Enstitüleri, özellikle kırsal bölgelerdeki okulların toplum yaşam merkezi haline getirilmesi ve kırsal kalkınmanın eğitim ile başlamasını hedefledi. Bu süre içinde ülkenin en parlak sanatçılarını, edebiyatçılarını ve bilim insanlarını çıkaran bu proje, tarıma dayalı nüfusun azalması ile yerini daha şehirli bir eğitim sağlayan Maarif Kolejleri’ne bıraktı. 1975 yılında Anadolu ve Fen Liseleri adını alan bu kurumlar, dünyaya açılan Türkiye’nin de hastanelerini, fabrikalarını, üniversitelerini, sanat alanlarını dolduran uzmanların geldiği en önemli kaynak oldu.

1980’lerin başından itibaren dünyada açılan ve küresel ekonomik düzen ile entegre olmaya başlayan Türkiye, yabancı dil bilen genç neslin, şehirli orta sınıfın ve satın alım gücünün artmasıyla kültürel ve düşünsel anlamda da dünya, özelikle Batı’yı takip eder hale geldi. Önce devlet televizyonu, sonrasında da 90’lı yıllardan itibaren özel televizyon kanallarının yaygınlaşmasıyla, çağdaş birçok kavram ve yaklaşım giderek hâkim kültür olmaya başladı.

2000’li yıllar, önceki dönemde sadece büyük şehirlerde ve sadece belli bir sosyo-ekonomik sınıf tarafından sürdürülen modern sağlık hizmetine ulaşım, kapitalist tüketim imkânları, kişisel gelişim gibi modern kalkınma getirilerinin, ekonomik iyileşme ile demokratikleştiği, toplumun birçok katmanına yayıldığı bir dönem oldu. Anadolu’nun hemen her bölgesinde gerçekleşen toplu konut projeleri şehir tipi yaşamı oralara getirirken, alışveriş merkezleri, şehir hastaneleri, sosyalleşme alanları ve sanayileşmeyle gelen iş imkânları metropol veya büyükşehir tanımını İstanbul, Ankara ve İzmir’e özel olmaktan çıkardı.